Rozwój mowy dziecka w wieku przedszkolnym

 

Dziecko nie rodzi się z umiejętnością mówienia, zdolność tę nabywa z wiekiem a największy wpływ na to mają rodzice, rodzina i najbliżsi oraz środowisko, w którym młody człowiek wzrasta i rozwija się. Umiejętność mówienia rozwija się poprzez naśladownictwo. Wyrazy dźwiękonaśladowcze, spieszczenia, zdrobnienia noworodek słyszy już w pierwszych dniach swego życia. Słowa te i dźwięki wielokrotnie powtarzane nad łóżeczkiem malucha zostawiają trwały ślad słuchowy w jego mózgu. Dziecko, usłyszawszy potem daną nazwę, potrafi sobie wyobrazić przedmiot, do którego ona się odnosi, czyli potrafi zrozumieć znaczenie słowa, a z czasem potrafi również nazwać przedmiot. Rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych i aby przebiegał sprawnie  i harmonijnie niezbędne jest podnoszenie sprawności narządów mowy.

Rozwój mowy dziecka trwa kilka lat i w jego przebiegu wyodrębniają się pewne okresy, których czas trwania, u dziecka normalnie rozwijającego się, można w przybliżeniu określić w sposób następujący:

• okres melodii (0-1 r. ż.),
• okres wyrazu (1-2 r. ż.),
• okres zdania (2-3 r. ż.),
• okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 r. ż.).

 

Dla rodziców przedszkolaków najistotniejsze są dwa ostatnie okresy

 

Okres zdania (od 2 do 3 roku życia).

Dziecko zaczyna rozumieć mowę rodziców, zna imiona, nazwy przedmiotów  i podstawowych czynności. Pierwsze zdania są dwuwyrazowe potwierdzające, pytające lub rozkazujące. Składnia i gramatyka nie jest w tym etapie najważniejsza i pozostawia wiele do życzenia istotne jest natomiast to, że możliwa jest już  komunikacja dziecka z otoczeniem (dom, podwórko, przedszkole). Najwięcej nowych słów i zwrotów dziecko przyswaja sobie    w 2-3 roku życia. Okres ten jest przełomowy w rozwoju mowy, gdyż dziecko poznaje wtedy podstawy systemu leksykalnego i morfologicznego języka, jakim mówi jego otoczenie, a dalsze lata przynoszą jego doskonalenie.

W tym okresie dziecko powinno już wypowiadać głoski: p, b, m, f, w, k, g, ch, t, d, n, l, ś, ź, ć, dź, ń oraz zmiękczone: pi, bi, mi, ki, gi.

Pod koniec 3 r. ż. mogą pojawiać się już głoski: s, z, c, dz a nawet: sz, ż, cz, dż. Wymienione głoski nie zawsze są pełnowartościowe, a czasem bywają zastępowane innymi łatwiejszymi głoskami, wskutek małej sprawności narządów artykulacyjnych.

 

Okres swoistej mowy dziecięcej (od 3-7 roku życia).

Dziecko 3-letnie powinno porozumieć się z otoczeniem, mowa jego jest już w pewnym stopniu ukształtowana. Nie znaczy to jednak, że jest pozbawiona błędów i że jej rozwój nie odbywa się w dalszym ciągu. Dziecko zaczyna odróżniać dźwięki: s, z, c, dz od ich miękkich odpowiedników. Około 4-5 roku życia pojawiają się głoski: sz, ż, cz, dż, choć mogą być jeszcze wymawiane jak: s, z, c, dz . Głoska r, którą wcześniej dziecko pomijało ją lub zastępowało inną j lub l pojawia się zwykle jako ostatnia ok. 5 roku życia.  Mowa dziecka daleka jest od doskonałości. Wyrazy są poskracane, głoski poprzestawiane, grupy spółgłoskowe - uproszczone. Występują zlepki wyrazów i nowotwory językowe.

Tak więc, dziecko 3-letnie powinno już wymawiać wszystkie samogłoski, tak ustne, jak i nosowe: a, o, e, u, i, y, ą, ę, Powinny występować również spółgłoski twarde i zmiękczone: m, mi, b, bi, p, pi, f, fi, w, wi, ś, ć, ź, dź, ń, k, g, ki, gi, ch, t, d, n, l, li, j, ł. W wieku tym pojawiają się głoski: s, z, c, dz, a nawet: sz, ż, cz, dż.

Wymowa dziecka 4- letniego różni się pod względem dźwiękowym. Utrwalają się takie głoski jak: s, z, c, dz. Dziecko nie powinno już wymawiać ich jak: ś, ć, dź, ź. Pojawia się głoska r, choć jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić. Głoski: sz, ż, cz, dź dziecko jeszcze zamienia na: s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź.

Mowa dziecka 5- letniego jest już w zasadzie zrozumiała. Głoski: sz, ż, cz, dż, które pojawiały się w czwartym roku życia, zaczynają się ustalać. Dziecko potrafi je poprawnie powtórzyć, choć w mowie potocznej mogą jeszcze być wymawiane jak: s, z, c, dz. Głoska r powinna być wymawiana, ale często pojawia się dopiero w tym okresie.

Mowa dziecka 6-letniego powinna już być opanowana pod względem artykulacyjnym i dźwiękowym. Jest to niezmiernie ważne biorąc pod uwagę fakt, że jako 6- latek rozpocznie ono w szkole naukę czytania i pisania.

 

Każdy rodzic może wspierać rozwój mowy swojego dziecka.

• Dziecko ćwiczy narządy artykulacyjne poprzez czynności ssania, połykania, żucia.    W ten sposób język przygotowuje się do wymowy głosek. Osiągnięcie przez dziecko wieku 3 lat to ostatni moment na pożegnanie ze smoczkiem. Posiłki podajemy   w formie stałej, papki i przecierki nie są już odpowiednie dla dzieci w tym wieku.
• Niedrożny nos utrudnia oddychanie a co za tym idzie prawidłowy przepływ powietrza i wymowę. Infekcje trwające w nieskończoność doprowadzają po powstawania złych nawyków i dysfunkcji mowy.
• Dzieci powinny rozmawiać z rodzicem a nie z komputerem, tabletem czy inną grającą zabawką. Maluch uczy się poprzez wzorce: słuchając poprawnej wymowy i patrząc na układ warg, wyraz twarzy, mimikę. Nawet najdroższa zabawka nie zastąpi wspólnej rozmowy, czytania, powtarzania wierszyków i rymowanek, śpiewów z mamą i tatą.  Wzorzec językowy to wymowa poprawna, wyraźna, zrozumiała bez zbędnych spieszczeń, zdrobnień. (Dzidziu, niusiu, sisiu, paapu, mamunia pogłasia, damy am, idziemy ajci itp.- to zwroty przydatne podczas nauki mowy i rozumienia-nie używajmy ich już w stosunku do 2-3 latków).
• W nabywaniu mowy bardzo dużą rolę odgrywa słuch fonematyczny. Warto go ćwiczyć. Świetnie sprawdzają się tu wszelkiego rodzaju onomatopeje. Zachęcajmy dziecko do naśladowania odgłosów. Starajmy się łączyć wydawanie różnych dźwięków i naśladowanie odgłosów z ruchami rąk i całego ciała. W wieku 2-4 lat dziecko powinno wysłuchiwać i rozpoznawać odgłosy z otoczenia bez pomocy wzroku. Starsze dzieci bawić się mogą w powtarzanie rytmów, wyklaskiwanie, wystukiwanie (np. używając instrumentów muzycznych), a potem w wysłuchiwanie wyrazów w zdaniach, sylab i głosek w wyrazach.
• Warto wprowadzać ćwiczenia usprawniające i rozciągające narządy mowy, bawić się w minki, lustro, cmokać, prychać, kląskać, wysuwać i chować język itp.
• Poprzez zabawy gwizdkami, piszczałkami, puszczanie baniek mydlanych, dmuchanie uczymy dzieci prawidłowego toru wydechu i wydłużamy jego fazę.  
• Zwróćmy uwagę na ćwiczenia dłoni. Zręczność palców ma związek ze sprawnym artykułowaniem i mówieniem. Wykorzystujmy wszelkie okazje do lepienia, klejenia, nawlekania koralików, budowania z klocków, patyczków. Nie zapominajmy o zabawach paluszkowych – „Idzie rak…” itp.
• Pamiętajmy, by nigdy nie krytykować mowy dziecka w jego obecności ani w obecności innych dzieci, nie porównywać go z rówieśnikami. Zawsze chwalmy dziecko, nie tylko za widoczne osiągnięcia, ale za wszelkie, nawet niezbyt udane próby i starania.

 

 Rozwój mowy nie u wszystkich dzieci przebiega jednakowo: u jednych szybciej, i te dzieci zaczynają mówić wcześniej, u innych zaś wolniej, co przejawia się późniejszymi początkami mowy i wolniejszym przyswajaniem sobie wymowy pewnych głosek. Różna może być kolejność pojawiania się poszczególnych głosek w trakcie rozwoju mowy. Stopień rozwoju mowy w danym momencie zależy od różnych czynników. Do najważniejszych należą psychofizyczny rozwój dziecka oraz wpływ środowiska. Na pewno rodzic powinien zaniepokoić się jeśli dziecko 3 letnie nie mówi lub mówi bardzo niewiele, nie wykonuje poleceń sprawia wrażenie, że nie rozumie mowy. Warto wtedy udać się do lekarza pediatry, logopedy, ewentualnie laryngologa w przypadku podejrzenia niedosłuchu (dziecko nie słyszące nie przyswaja mowy).

 

 

Literatura:

G. Demel: Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola

A. Czajkowska www: logopedzi

 

                                                                    Opracowała

                                        Mariola Andreasik - Krzywonos

                                        Logopeda